Missieve 95

Uit de annalen van de Bataafse Broederschap tot Proefondervindelijker Wijsbegeerte

Over Religie of Geert

2.2.2022

POST-CHRISTELIJK TIJDPERK

Na de vergadering vraagt de secretaris:-Je weet hoe pedant het is om vindplaatsen in de bijbel te citeren? Lukas 4, 8? Dat zoekt geen mens op. Zelfs in de Tweede Kamer wordt geen bijbels citaat gebruikt. We leven in de 21^e eeuw, jongen, in het post-christelijke lekentijdperk! Ik knik schouderophalend, wil me uit de voeten maken, maar hij wou er geen misverstand over laten bestaan. Hij loopt mee naar het parkeerterrein: -Het is zoo uit de tijd! Tenzij je niet serieus genomen wil worden natuurlijk. Verhalen van stal halen rond figuren waarvan niet eens zeker is dat ze echt geleefd hebben. Al die onzinnige  mythen uit een oertijd. –Nou ja, Geert, als je religie als een algemeen geloof of heilsleer voor alle mensen ziet… Dan is het  amper 2200 jaar oud. Godsdienst is cultureel vrij nieuw en gecompliceerd. Er zijn levende wezens en levenloze zaken die veel ouder zijn dan het verschijnsel godsdienst. Jawel, de borstelkegel pijnbomen in de Witte Bergen van Californië zijn bijna 5000 jaar oud, de sequioia’s zijn zo’n 3400 jaar, de piramiden zijn meer dan duizend jaar ouder dan de eerste godsdienst, waaruit de jongere godsdiensten voortkomen.

We staan bij de auto’s stil. -Is godsdienst dan 800 voor Christus begonnen? Dat lijkt me sterk. Hoe dan? –Door Mozes, die ervaringen op liet schrijven. -Ja ja, de tien geboden zeker? –Nee, de naam van de Goddelijkheid: Ik ben die bestaan brengt. Hij kijkt me aan en stapt in. De motor start. Een hand wuift, als de auto wegrijdt. Die verklaart me voor gek. En zal dat niet verzwijgen.

Te lang, te moeilijk, onbegonnen werk het uit te leggen? Ik ben geen deskundige, eerder laag geletterd op dat gebied. Ik herhaal wat geleerd gemeengoed is. Groepsdieren als primaten, insecten en dolfijnen ervaren de groep als een bovenpersoonlijk wezen. Dat brengt verschil in functie en rang voort, maar is geen religie- zelfs al zou in religies die collectieve ziel, die emotionele saamhorigheid de grootste binding blijven. Voor religie moet een consensus aanwezig zijn in aannames van goed en kwaad, geboorte en dood. Dat wordt niet op slag gevonden. Daarvoor is een lange moeizame ontwikkeling via inzicht brengende leiders nodig.

De toonaangevende minderheid in de mensen wil weten en begrijpen. Leeft alles wat beweegt? Dieren en planten. Wolken, water, wind, aardbevingen? Zelfs verduisteringen van zon en maan? Laten die zich benaderen door gebed en offers? De oudste, niet afbeeldbare goden mochten alleen om iets gesmeekt worden voor een gemeenschap of een leider daarvan, niet voor een gewoon mens. Openbaarden die goden zich als beer, lam, eik, arend, bliksem, de zon of maan? Nu nog leggen sommigen een verschijning van een vlinder, een vogel of een hert uit als een bovennatuurlijk teken. Als dat geloofwaardig wordt, komt de mens tot eigen, huisgod zoals voor Abraham en familie. De god van Abraham, zoon Isaak en kleinzoon Jakob. Maar als die familie, clan of stam zich aansluit bij of overwonnen wordt door een concurrerend sterker volk? Dan zal dat als idool een sterkere of gecombineerde god of godin vergen.

Het leven is onzeker. De mens hoopt en wil aannemen dat gebeurtenissen voorspeld kunnen worden. Op korte termijn, jaja. Op heel lange termijn? Mogelijk. Hoe dan? Uit de sterren? Of door orakels, door magische stenen, na rituelen? Zo kan het begonnen zijn, miljoenen jaren geleden? In ieder geval sinds 120.000 jaar? Dat houdt niet op. Vandaag de dag geloven miljarden nog in horoscopen, tarot, mediums, orakels, patroonheiligen. Amerikanen geloven soms in Elvis Presley als engelbewaarder. Zulke verschijnselen zijn geen religie, maar ze verdwijnen niet. Zou Geert ook horoscopen raadplegen, wijwater of scapulier of amulet gebruiken? Sluit verrassingen niet uit.

Ter oriëntatie: bij het dorp Pesse, iets ten noorden van Hoogeveen, werd in 1955 een drie meter lange boomstamkano gevonden. Onderzoek wees uit dat die tussen 8040 en 7510 jaar voor Christus moet zijn gemaakt. De Kano van Pesse is het oudst bekende vaartuig ter wereld…Dat bewijst natuurlijk niet dat het boten maken door de mens in Pesse is begonnen. Wel dat in Pesse 8000 jaar boten werden gebruikt. Al zou dat het enige concrete bewijs zijn, dat maakt het nog niet aannemelijk. Hetzelfde geldt voor het eerste theater in Knoossos, of de eerste stad in Jericho of Çatalhöyük. Die leveren tastbare bewijzen. Desondanks lijkt het mij realistischer aan te nemen dat 10.000 v. chr. ook in Egypte, Mesopotamië, India, Zuid-Oost Azië en Noord-China nederzettingen hun beproevingen en successen doormaakten. Vergelijkbare archeologische vondsten in Australië en Amerika ontbreken. Dat sluit niet uit dat daar ook toen mensensoorten tot gevestigde clustervorming overgegaan zijn.

Onderzoek suggereert: zowel in Jericho als in Çatalhöyük bestonden religies – m.i. geloofsstructuren van bovennatuurlijke verboden, belemmeringen, taboes met straffen door geesten en gemeenschap . In Çatalhöyük heerste bijvoorbeeld een opvallende zindelijkheid als resultaat zijn van bittere ervaringen. Globale naleving van de regels daarvan kan alleen bereikt worden door religie die individu en buurtgenoten bewust maakt en stimuleert tot handhaving. Bovennatuurlijke wezens zouden het wreken als nalatige of bandeloze mensen zich niet aan hun verboden hielden. Rampen bewezen dat. Sommige clerici beweren dat nog. Geesten of goden moeten het vooral op verbieden en straffen hebben gehouden, met afschrikwekkende mythen over de hel als bekroning. Maar ja, zouden zonder religies min of meer duurzame samenlevingen tot stand kunnen komen?

De straffen lijken evident, wijd verbreid en terugkomend. Beloningen door die geesten of goden blijven onzeker. Een hemel is niet indrukwekkend omschreven. Waar dat wel werd geprobeerd (Apocalyps, Mohammed, Walhalla, Dante) is het niet erg overtuigend en blijft een zweem van ridicule fantasieën aanwezig. Godsdienst gaat verder dan dan religie. Het is een geloofsstructuur die een liefde en contact met het bovennatuurlijke nastreeft met beloning die zelfs na het overlijden door kan gaan. Het relaas over Abraham beschrijft zoiets met beloning en medemenselijkheid en impliceert Abrahams voortleven na de dood. Enerzijds komen in religies godsdiensten voor (Mystici, Soefi’s). Anderzijds is het Christendom dat opgezet werd als godsdienst snel omgevormd tot religie. Zouden trouwens in religieuze samenlevingen nooit een percentage atheïsten of animisten geleefd hebben? Verandert er zoveel?

In de 10^e of 11^e eeuw voor Christus treedt iemand op, over wie weinig bewezen is, maar die ook nu invloed uitoefent, Mozes. Hij kwam tot een abstractie die aan waanzin grensde. Uit de brandende braamstruik antwoordde Degene die gevraagd was naar Zijn naam: Ik ben die bestaan brengt.  Dus de Oorsprong van alles, dood, levend of engel of demon. Onvoorstelbaar, sensationeel. Dat moet als een lopend vuurtje rond zijn gegaan. In de eeuwen vóór krant, radio en televisie duurde dat een of twee eeuwen om van het nabije Oosten tot Gibraltar en Tianjin te komen. Want de handel en uitwisseling tussen mensensoorten zal er altijd zijn geweest. In een graf uit de Noorse oudheid werd een boeddha beeldje gevonden. Wetenschappers kennen Hebreeuwse geschriften van circa 800 voor Christus. Maar die Hebreeën waren niet de enige gelovigen van Mozes, evenmin als de kano van Pesse de enige kano was. Uit het Oude Testament blijkt dat meer volkeren Mozes volgden. Samaritanen, Edomieten, Perzen, Midjanieten. Ook Meden en Kerieten en Mongolen?

Mozes bracht religie : hoe de gelovige mens moet leven. Die tien zedenleer, de tien geboden waren eerder en elders gevonden. Zij verboden toen al de valse beschuldigingen en enkel-destructieve jaloersheid in het 9e gebod. De kankers in overheid, samenleving, politiek. Er wordt altijd gemanipuleerd met verboden. Juristen wisten het 9e gebod om te vormen en te bagatelliseren tot wulpse gedachten. In koninkrijken werden die Mozaïsche wetten aangepast met wrede, soms onzinnige verboden en straffen. Die ontsporingen zijn door Christenen en vervolgens Joden en Moslims overgenomen tot op heden. Wreedheid en criminaliteit lijken onuitroeibaar. Wat de beloning van God is in de band met de mensen blijft onduidelijk, het boek Job doet een poging die niet strookt met historische ervaringen. Aan opvattingen over het hiernamaals kwam Mozes niet toe. De oude Egyptische leer was uit den boze. Alleen de Hellenen stelden goden als mensen voor. De Naam Gods Die Bestaan brengt ruist door verklaringen van astronomen, politici, en kreten als Grote God en Allah Akbar. De mens is dan zo nietig, zodat ieder gelijk wordt. Pauper, boer, koning, keizer, admiraal allemaal gelijk… uitgezonderd dominee, pope, bisschop, paus natuurlijk.

Daar zal Geert het wel mee eens zijn. Mozes is uitgebeeld door Michel Angelo, Rembrandt en Cecil B. De Mille. Maar alle grote ideeën en uitvindingen worden onophoudelijk aangepast door politiek en commercie. Dat is voor alle religies, godsdiensten en ideologieën, problematisch. De maatschappij verandert en stelt eisen zonder precedent.

22.2.2022

ZO SPRAK ZARATHUSTRA

Geert belde op: hij is het er helemaal niet mee eens, dat geestelijken boven leken staan. Op de Dag des Oordeels zijn alle mensen gelijk, maar verdeeld in goeden en kwaden. Verder zijn al die Mozaïsche richtingen wel de oudste godsdiensten, maar primitief om het zacht te zeggen. Mozes zelf was toch een moordenaar die niet voor massamoord terug deinsde? Door en door rancuneus. Daar is weinig tegen in te brengen. Afgetroefd legde ik de hoorn neer. Zoals vaker vielen me achteraf tegenargumenten in. Ik zocht het op.

Mozes bracht de brede basis voor wereldgodsdienst. Daarop kwamen varianten, verfijning en ontaarding, maar er kwam ook een tweede laag daar bovenop. Die werd anderhalve eeuw later door Zarathustra aangebracht. Een groot man die de ark van nomadische stammen verving door het vuur op een vaste plaats. Alle leven werd voortgebracht uit het heilig vuur – voor menige wetenschapper is dit niet zo’n gek idee. Zarathustra zag in dat alles (liefde, concurrentie, politiek) een goede en een kwade kant had, en dat de mens daartussen moest kiezen. Voor het eerst onderscheidde hij machtsblokken in het goede en kwade. Dat inzicht bracht het denken op een hoger niveau. Verregaande invloed kregen zijn ideeën over de slotafrekening, de Dag des Oordeels, de Jongste Dag ( o.m. Bijbelboek Openbaring). Dat uiteindelijk overwinnen van het Goede  met bestraffing voor het kwade was onweerstaanbaar voor vele religies. Het troostte en bemoedigde voor de beproevingen en nederlagen en trauma’s in de strijd om het goede. Maar ook het baanbrekend idee van een Verlosser (Jesaja citeert uit de literaire geschriften na Zarathustra), de Messias. Mattheus vermeldt als enige evangelist dat drie Magiërs (Herodotus noemt Magiërs als kleine stam, later kaste van de Meden, lang vóór Zarathustra) het gezin met de baby Jezus bezochten. Die Magiërs meenden uit astrologische berekeningen af te kunnen leiden dat de pas geborene een vorst zou worden. Daar zou Herodes, de bouwer van de tempel, niet blij mee zijn geweest, volgens een hoog geletterd verslagje van Mattheus.

Zarathustra oefent een blijvende invloed uit, niet alleen bij de moderne Parsi’s (80.000 tot 100.000 gelovigen?). Freddy Mercury’s ouders en familie zijn Parsi’s. Nietsche schreef Also sprach Zarathustra, Richard Strauss componeerde een symfonisch gedicht over hem (opus 30). De oprichter van de industriële Tata-groep was een Parsi. Die tweede eeuwenoude laag functioneert nog. Niet dat alles van de latere ideeën uit die religie overgenomen werd. Na het laatste Oordeel zouden de kwade zondaars met helse pijnen gefolterd worden, jawel, maar slechts drie dagen… Daarna doen Bokassa, Eichmann, Hitler en Stalin weer opgelucht mee met de zalige mensheid. Dat blijft voorlopig een stap te ver voor Christenen, Moslims, enzovoorts. Als het nou 3 eeuwen was, of 3 millenia…

3.3.2022

CHRONOLOGIE ALS TRAPPIRAMIDE?

Een berichtje kwam binnen van Remmelt C. tijdens koffie drinken op het terras vóór de dorpskerk. Kort daarvoor sprak ik Geert op de markt. Hij zag er moe uit en had geen tijd voor een kopje koffie, een andere keer maar… Remmelt heeft ons gesprek gelezen. Hij vraagt zich af, waarom ik de grootste niet christelijke groep, de Boeddhisten, niet noem. De Dalai Lama, Richard Gere en Thailand, Sri Lanka en China zijn boeddhistisch. Zelfs als laaggeletterde zou ik dat toch moeten weten. Ja ja, Boeddha, maar kwam Confucius niet eerder? Er is zo weinig bewijs, dat chronologische volgorde ons, leken, steun geeft.

Mij viel vooral op dat Confucius ( 500 v.C.) zijn hoge voorgangers in hun waarde wil laten. Dat wil zeggen: hij laat hun leer en symbolen als de nomadische Ark des Verbonds en het heilige Vuur in tempels buiten beschouwing. Confucius ziet de Goddelijkheid liever als de Hemel. Overal is de blauwe hemel aanwezig, zelfs achter orkaanwolken. Maar hij zoekt het heil niet in diep inzicht. Confucius verwacht meer in verantwoordelijke toepassing van eerlijkheid en fatsoen in je eigen omgeving, dus in besturen, regeren. Na rampzalige chaos door oorlogen ziet Confucius het goede voornamelijk in orde. De Weg is de traditionele orde, verbonden aan hiërarchie, overheid (Hobbes) en familie. Zonder mandaat, nakomen van afspraken en discipline is een goede maatschappij niet realiseerbaar (Oekraïne, Libanon, Afghanistan). Miljoenen mensen – niet alleen in strijdkrachten, verkeer en media- leven in een patroon van vaste tijden, roosters, volgordes en indelingen van bureaus en tafels. Een ideale staatsgodsdienst dus, en dat werd het eeuwenlang.

In de praktijk kan geen staat bestaan zonder deskundige, ervaren ambtenaren en  bestuurders met inzicht. Lijken dan Afghanistan en Jemen schijnstaten? Confucius wil zelfs gehoorzaamheid, als de overheid ontaardt – want op den duur zal de Hemel dan het mandaat aan het regime wel intrekken. Bij details is dat redelijk. Maar bij beleid op grotere schaal is dat riskant en onverantwoordelijk. Zelfs Stalin zei: vertrouwen is goed, maar controle beter. Tegen tirannie, kadaverdiscipline en verlammende bureaucratie moet gewaakt worden. Controle op alle functionarissen blijft noodzakelijk. Kan dat democratisch? Verkiezingen geven geen garanties (Hitler). Mag je Confucius verwijten dat hij niet zover gekomen is in zijn leer?

Anderen vonden van wel. Zijn tegensprekers deelden zijn vertrouwen op Hemelse leiding. Maar bijna gelijktijdig ontstaat een anarchistische tegenstroom. Die wil geen vastgeroeste overheid die alles zonder meer bedisselt, betuttelt en beperkt. Die beweging heeft oog voor humor, absurditeit en toeval. Het merendeel van de mensheid ondergaat voor- en tegenspoed, veroudering en vernieuwing als de seizoenen en het weer waarop geen invloed mogelijk is. Pas vier eeuwen later krijgt die tegenbeweging een kapstok in Lao-tse. Mogelijk is hij de enige grote leraar die fictief is. Zijn boek zou samengesteld zijn uit eerdere bronnen. Lao-tse vindt dat wij ons niet moeten inbeelden verantwoordelijk te zijn voor dingen die ver boven onze bereik en inzicht gaan. De Weg laat zich niet door ons vastleggen en bedwingen. Als het niet linksom kan, gaat het wel rechtsom. Laten we open staan voor onverwachte veranderingen. Economie, sociale verandering en klimaat kan een overheid niet vastleggen. Excuses aan werelddelen of rassen voor een ver verleden? Nonsens, mensen.

Pas daarna wordt de Boeddha, die Remmelt noemt, geboren. Hopelijk is het niet irritant dat voor mij de evolutie van godsdienst lijkt op een trappiramide? Boeddha legt daarop de vierde verdieping. Hij is gefascineerd door cyclische ontwikkelingen (Prediker, Marx). Een gedachte die diepe indruk maakt door leeftijden en seizoenen… maar er is overvloedig bewijs dat het leven en de geschiedenis niet cyclisch verloopt (de vijf massale uitstervingen, de explosie aan levensvormen in het cambrium). Daarbij is Boeddha zo geschokt door sterfelijkheid en onuitroeibare kwalen dat hij goden liever buiten beschouwing laat. Hij geeft vooral negatieve regels om een evenwichtig en gematigd leven te leiden. Dat loopt uit op een verheven nihilisme: nirwana. Zo raar is die gedachte niet. Irenaeus van Lyon (200) schrijft over een eerste opstanding van de ziel in deze wereld, die van de planeet, de Zoon Gods, het eeuwige leven. Uiteindelijk vermoedt Irenaeus echter een tweede opstanding in de Vader, het bovenaardse. Dan zou de goede ziel na verloop van tijd zijn kleine identiteit verzaligd geluk opgeven om deel uit te maken van de Degene die bestaan brengt. Dat is nirwana.

Boeddha blijft nuchter. Hij adviseert nooit te droevig worden, maar evenmin te blij. Berust dus liever in onvolmaaktheid en wat onrechtvaardigheid, hinder, verdraag tegenwerking. Hij herkent in levensstadia elkaar opvolgende zielen of karakters. Het ik verandert steeds in ons. Het kind heeft een andere persoonlijkheid dan de volwassene. Die verschilt weer van de bejaarde. Die ziel (het ik) reageert vooral op omstandigheden. Dus men moet zich niet doodstaren op in het verleden begane fouten. Die werden begaan door een jongere ziel in andere omstandigheden. Boeddha’s heldere leer is natuurlijk niet immuun gebleven voor veranderingen. Zijn sensationele geweldloosheid en mijding van politiek zijn in de harde realiteit niet vol te houden. Ook nu zijn er boeddhistische groepen die niet voor moord en doodslag terug schrikken (Sri Lanka). Daarnaast blijven de bevindingen van het verleden doorwerken. Daar blijft behoefte aan bestaan: verlossers, hemel en hel. Die kwamen ook in het boeddhisme mettertijd.

21.03.2022

NOWRUZ

Bij het bezoek aan Geert in het ziekenhuis zag hij er beter uit dan vorige week. In het stralende zonnetje. Niet omdat het Nowruz is, het feest van lente en nieuwjaar bij Zoroaster, al wordt dat over de hele wereld gevierd. Misschien omdat Tilly zondag  langs was geweest? Tilly is de Surinaamse vriend met wie Geert tot vorige zomer samenwoonde. Opgewekt deelde Geert mede dat godsdienstige mensen over het algemeen een beperkter wereldbeeld hebben. Daardoor is hun intelligentie quotiënt hoogstens 85. Dat kon ik dus in mijn zak steken.– Jouw bespiegelingen gaan dus over wat minder slimme mensen, hahaha! -Mag ik vertrouwen, Geert, dat degenen die dat ontdekt hebben niet religieus waren en volgens zichzelf een IQ van boven de 100 hadden? -Wat dan nog? vroeg hij uitdagend. -Volgens sommigen zouden alle abstracte gedachten uit animisme en bijgeloof zijn ontstaan. Tienduizenden jaren lang moet dat een dagelijks gespreksonderwerp zijn geweest. Hij trok een grimas en dronk zijn thee.

-Jawel, maar, kerel, wat zegt dat nou? Dat vroeger en nu dagelijks over religie wordt gesproken? Miljoenen mensen kijken acht uur per dag naar sport, of krimi’s, of horror of sciencefiction,  porno of gokken. Worden ze daar slimmer van? Ik ben blij dat de Grieken begonnen zijn met het denken zonder mythes en goden. Heraclitus, Herodotus, Socrates, Plato, Aristoteles kunnen we daarvoor dankbaar zijn. – Ongetwijfeld. Al sloten ze goddelijkheid of geestelijke wezens niet uit. Socrates wou de Homerische goden niet vereren maar nieuwe goden invoeren, zegt aanklager Melites. -Ja, maar de filosofen hebben toch het menselijk denken bevrijd van nutteloze religieuze ballast. Eindelijk konden analyse en rationeel onderzoek beginnen zonder er goden en geesten bij te betrekken. Geert had gelijk: hun bevindingen en schetsen blijven door de eeuwen de moeite waard. De besten onder de wijsgeren waren geen geïsoleerde verkondigers, maar bewezen hun burgerlijke moed in beslissingen, inzet en politieke activiteiten. We gingen verder over koetjes en kalfjes tot zijn zus kwam. Ik kon met goed fatsoen vertrekken.

Bij de lunch naast het standbeeld van Jan de Witt mocht ik, starend naar Hofvijver, Binnenhof in verbouwing en wolkenkrabbers, me bezinnen. Tot rust komen in overdenken als hobby. De invloed van de Helleense wijsgeren, o.a. Herodotus, is enorm. Oude en Nieuwe Testament en geloofsverkondigers in Galilea, Noord-India, Egypte en Rome werden er door beïnvloed. Het denken zelf, ook over religie is erdoor veranderd. Ondanks IQ van 85, zonder catechismus of dogma’s konden ze uit eigen ideeën over wat goed en schoon is, tot belangrijke inzichten komen.  Zij zagen in, dat ook de grootste theorieën pas waarde krijgen als zij toepassing vinden in mens en maatschappij: dus politiek. Ook zedenleer? Dat leek vanzelfsprekend, maar is er niet van gekomen.

Confucius was eerder en radicaler. Na die grote filosofen zou Jezus datzelfde inzicht uitdragen: niet enkel Gods liefde leren, ook de samenleving socialer en vrijer maken door die politiek van godsgeloof en praktische, aanpasbare zedenleer, zonder slachtpartijen of hysterische hypes. Marx zal in de 19e eeuw de emancipatie van de proletariërs verkondigen, hij nam bloed vergieten op de koop toe. Wie zou die Helleense wijsgeren een vierde verdieping op de trappiramide naar godsdienst kunnen ontzeggen? Waarom zijn ze dan niet geslaagd? Waardoor blijven ze steken in salonfilosofie en moraalbrokjes voor hoog opgeleiden? Of in modieuze schema’s voor scholen? Zonder morele normen voor dagelijkse handel en wandel? Schrokken ze terug voor zovele uiteenlopende lokale of regionale verschillen? Was het het monopolie op de enige waarheid van Ayatollah’s, kardinaal Ottaviani c.s. en predikanten een reactie op die Helleense omissie?

Paulus is naast de Schrift sterk door die Hellenen gevormd. Hij gebruikt hun termen zoals noûs voor geest. Maar als hij in Athene op de Areopagus met de geleerden wil discussiëren, wordt hij geroutineerd met een kluitje in het riet gestuurd. De apostel erkent ook dat de wijsgeren uit zichzelf en de observatie van de wereld tot wezenlijke kennis en een basis van moraal komen. Paulus leert van hen het inzicht dat politiek en deelverantwoordelijkheid voor het algemeen belang onmisbaar zijn. Maar rationaliteit en logica kunnen ook misbruikt worden bij bedrog of propaganda. Ook filosofen zijn beperkt. Lichamelijk en geestelijk. Een kalief of sultan kan wel een harem regelen van 72 mooie jongeren, maar de potentaat blijft hooguit in staat tot twee liefdes. Een genie kan twee, misschien drie specialiteiten hebben. Maar dan houdt het op. Het is niet anders.

Onze kennis blijft beperkt. Evenals ons vermogen tot liefhebben. Dat dwingt tot beperking en dus tot vervorming. Maar met samenwerking komen we nog een heel eind, al is het niet volledig, leert Boeddha met zijn parabel over blinden die tastend een olifant willen zien. Wat Aristoteles niet begrijpt is het Godsvertrouwen. Liefde voor Zeus vindt hij onwaarschijnlijk en onzinnig. Op naastenliefde ook voor minderbedeelden komt hij niet eens. Dan verarmt het denken tot conversatie-onderwerpen voor hoger gesitueerden. Wel chic, maar toch niet zoveel voorstellend.

03.04.2022  Zondag na Laetare

GEBOORTE & DOOD – NIEUWE WIJN EN ZAKKEN

Gisterenmiddag op de begrafenis van Geert waren meer aanwezigen dan verwacht. Hij zat in een oecumenische commissie? In de kerkbanken zaten een rabbi, een dominee, een ouderling en een Oosters uitziende prelaat. Geen woord overigens over Geert. Evenmin over Jezus. Miste niemand dat?  

Na het condoleren, sneetje cake op, koffie in de hand, probeerde ik: –Niet eenmaal werd de naam Jezus genoemd. Daar tilde het gezelschap niet zwaar aan. Een lid  parochiebestuur zei:-Ook op studiedagen van de parochie of het bisdom wordt alleen over God gesproken. Naast hem stond een ouderling, rechter in de rechtbank. Hij citeerde een theoloog:- Het gaat natuurlijk om God en niet om Jezus, waar maak je je druk om? De onderdaan van Rome liet daar niet bij: -Strikt genomen zijn er nogal wat uitspraken van Jezus waar we niet meer achter staan… -Inderdaad, viel de aanhanger van Genève hem bij: denk aan echtscheiding. Dat we altijd paupers onder ons zullen hebben, dat is nogal wat! En dan die laconieke opmerking dat God de zon laat schijnen over goeden en kwaden…  De heren wisselden een blik van verstandhouding.

Er is van het leven van Jezus meer bekend dan van die voorgangers. Toch blijft veel gissen en raden. Niet alleen omdat gedetailleerde reconstructie onmogelijk is – probeer eens de Mont Blanc gedetailleerd op een foto te krijgen; je komt niet verder dan vanuit een hoek, op dat uur van de dag, bij die weersomstandigheden. Zo komen de evangelies en berichten over Jezus uit een groep ingewijden die er meer van wisten. Begrepen ze dat echt? Konden ze Hem geloven? Ze hebben Hem klaarblijkelijk moeizaam vertrouwd.

Thuis voor de televisie vroeg ik me af, of ik gek was gemaakt, of zij? Is de Christenheid zo diep in verval geraakt? Jezus, de grootste mens die ooit geleefd heeft, is de top van de trappiramide van godsdiensten. In de toenmalige samenleving met dagelijkse discussies over religies zal Jezus ongetwijfeld verweten zijn dat allang vóór Hem Mozes, Zarathustra, de Verlichte, en anderen iets dergelijks hadden geleerd. Jezus wilde niet afschaffen, maar voltooien. Maar Hij vond dat nieuwe wijn nieuwe zakken behoeft; niemand doet nieuwe wijn in oude zakken, want die zijn daar niet op berekend en scheuren.

Vermoedelijk heeft niemand echt alles begrepen waar de geniale Mensenzoon over sprak. Sommige dingen zijn nauwelijks te bevatten. Als de Hemelse Vader de zon laat schijnen over goeden en kwaden, is dat cynisme? Ik heb het gevoel van niet: Jezus had in voortschrijdend denken een keuze Gods achterhaald, die van 13,8 miljard jaar geleden dateert. Hoe zou ik in de 21^e eeuw dat kunnen benaderen?

Als men het mij vraagt : ik geloof ook dat de oneindige Die bestaan brengt een beslissende keuze maakte, 13,8 miljard jaar geleden, over die vochtige oer-massa, die volgens deskundigen een aantal voetbalvelden in het vierkant besloeg. De Godheid had kunnen kiezen voor het stabiele op elkaar afgestemde, het eeuwige, het onveranderlijke … maar de Schepper lijkt te hebben gekozen voor het dynamische, nooit volmaakte, de vernieuwing. Voor het deels vrije, het fantastisch speelse, humoristische, de verrassing… Prompt volgde de Oerknal, de Big Bang! Die voortduurt en miljarden jaren aan de gang zal blijven.

Die keuze heeft als keerzijde veroudering, verwering, dood, tot stof terugkeren voor al het geschapene. Dat geldt van meet af aan. De Godheid prefereert vrijheid, min of meer zelfstandige ontwikkeling met inherente risico’s. God weet dus niet bij voorbaat hoe de afloop is. Hij speelt met fantasie en ziet weliswaar bovenmenselijke grappen in onvoorstelbare constellaties en combinaties. Deus autem non ioculator, neque temerarius. God is geen grappenmaker, geen  gokker, vindt Einstein. Wijlen Geert kon zich daarover opwinden.

Geert behoorde in leven tot een interconfessionele Allah Akbar groep. God is zo ondenkbaar groot, dat daarvoor geen woorden bestaan. Dus de banvloek op nadenken en discussiëren? “Is de Godheid niet ook ondenkbaar klein, in virussen en atomen?” is als tegenwerping flauwe kul. Mag of moet ieder mens over God nadenken en spreken? Jezus wist dat de mens denkt in beelden en verhalen. Niet in formules of getallen. Zelfs wiskundigen stellen zich hun berekeningen voor in denkbeeldige vormen of lijnen.

Niettemin: een millenia oud symbool op alle continenten voor de Godheid is de zon. De mens geniet van zonneschijn, zonsopgang en ondergang, de koestering op de huid, al zijn er risico’s aan verbonden. Hij bespreekt, spiegelt en gebruikt zelfs industrieel de zon. Al heeft dit weinig te maken met de laaiende dwergster, waarin 1,3 miljoen Aardes passen. De mens moet zich bezinnen en uitspreken over voor hem zo belangrijke factor als de zon.

In dezelfde trant spreken we ook over God, beseffend dat we in termen alleen voor de mens denkbare zaken verwoorden kunnen. Zo wordt God omschreven als de Oorsprong van wat vaag als “het goede en schone” of “het weldadige en mooie” wordt geduid. Dan kan gezegd worden: Hij speelt met ons mee, corrigeert en is genadig. Maar door de keuzevrijheid van mens en dier kan Hij verrast worden. Soms ten goede, vaker ten kwade? Extreme gevallen als Dachau en Auschwitz veroorzaken zelfs bij Die bestaan brengt verdriet, is wel verkondigd. Naar menselijk weten, ja – maar had God geen verdriet bij de extreme slachtoffers in Rusland, bij genocides, terreur en uitroeiing in vervlogen tijdperken? De Heer is te groot om in te passen bij propaganda en conflicten – daar heeft het niet aan ontbroken in de historie.

De Tijdeloze heeft in ieder spel een einde voorzien. Daardoor lijkt het alsof “het kwade” op den duur wint. Van Mozes tot Gobind Singh wordt geleerd dat het goede overwint. Ondanks catastrofen door klimaat, tektoniek, of pandemieën. Alleen het goede overleeft. Het kwade is onmachtig tot grootse ondernemingen en wordt uitgewist. Al steekt criminaliteit in alle families, naties en organisaties opnieuw de kop op. Wat komt dan na het eind van iets goeds dat vervallen is en afsterft? Een kind, een nieuwe goede herleving, zegt en hoopt het Godsvertrouwen.

Er kwam een end aan het  Romeinse Imperium van nog geen duizend jaar. Daarop volgde het betere Roomse keizerrijk van ruim een millennium. De schitterende Soeng, de Ming gingen ten gronde, hun restanten zijn nog aanwezig in het betere China van vandaag. De strijd van het goede tegen het kwade gaat door. De uitslag blijft hachelijk. Het Japanse keizerrijk zal vergaan. En dan? Evenals Nederland. En dan? Uiteindelijk zelfs de mensheid- met als troost onze berekeningen over het tijdstip dat planeet, zonnestelsel en spiraalnevel hun einde zullen vinden? Hoe kan zo ver en onvoorspelbaar iets nieuws en goeds herleven? Dat weten we niet. Daarop mogen we vertrouwen.

 Jezus heeft met dood en vergankelijkheid geworsteld. Zijn leer gaat over het eeuwig leven. Hij heeft schijndoden gered, al wist ieder dat zij later zouden overlijden. Hij heeft aanvaard dat sterfelijkheid ook gold voor Zijn eigen leven. Jezus schetst een nieuw Godsvertrouwen – deels kennis, deels emotioneel geloof- in een opvang na de dood, een opstanding die superieur is aan de “oude wijnen”. Grootser dan Doemsdag, Nirwana, mysteriën, Godenschemering. Geloof in Mij: ervaar de waarheid in Mijn optreden en onderga de emotionele bezieling ervan in je leven, geloof dat die in blijdschap eeuwen door gaat.

23.04.2022

GRIEKS ORTHODOXE PAASZATERDAG

Morgen vieren de Orthodoxe kerken hun Pasen volgens de oude kalender. Christos woskrese… Wo istiennoe woskrese! Er is weinig bekend over de Opstanding. Niet per ongeluk. Dat Jezus is verrezen geloven miljarden, maar dat Hij alleen vanuit het graf de zware sluitsteen weg gewenteld zou hebben – voor wegschuiven was de steen te groot – is onmogelijk. In alle vroegte, voor zonsopgang is dat dus door anderen gedaan.

Grafschenners? Nee. Aanhangers van de verijdelde tempelcoup om Jezus hogepriester te maken? Zouden het geen volgers van Jezus zijn die wisten dat vrouwen bij daglicht zouden komen maar niet de kracht zouden hebben om de sluitsteen opzij te rollen? Lieden die behulpzaam wilden zijn … en de schrik van hun leven kregen! Maar bij de blijdschap hebben ze zich ook gerealiseerd, welk dodelijk gevaar Jezus, maar ook zijzelf liepen. Een terechtgestelde godslasteraar uit zijn graf halen- dat zou Hem en hen met hun families het leven kosten. Ze moesten dus onmiddellijk de Verrezen, maar zwaargewonde Mensenzoon op een schuiladres laten onderduiken. Moest dan niet een jongen achterblijven? Om minstens  de vrouwen toe te roepen dat Jezus leefde voordat hij de benen nam? Dat is begrijpelijk en raadzaam.

De vier evangelies verzwijgen dat wijselijk. Zij beperken zich tot een ooggetuigenverslag (Johannes), latere getuigenverklaringen (Marcus), juridisch geldige getuigenverklaringen (Lukas) en een spectaculaire scene bij het heroïsch her optreden in de bovenwereld. De autoriteiten zullen meteen opsporing en liquidatie hebben gelast. Vergeefs. Die vrouwen, vele discipelen moeten scherp ondervraagd zijn, evenals de notabele familie van Jozef van Arimatheia. Jezus zal enkele dagen nodig hebben gehad om zover te herstellen dat hij op de been blijven kon. Toen was al duidelijk dat ze Hem op de hielen zaten. Hij vluchtte, met verbonden wonden, onopvallend gekleed, met monddoek? Middenin de pelgrimsstromen naar het vertrouwde Galilea. Er waren vele invaliden of zieken in die menigten. Hij zal door twee of drie helpers onopvallend begeleid zijn. De onderduikadressen bleven geheim, maar dat de route via Emmaus ging, is overgeleverd. Ergens nabij het Meer van Genezareth kon Hij min of meer herstellen.

Sinds een week weet ik dat minstens vier personen het hartgrondig oneens met mij zijn. Daaronder is een weledelgestrenge dame die Amaltheia genoemd wil worden. Zo zij het – ik zou zelf niet op die naam zijn gekomen. Maar Amaltheia c.s. zullen de historische feiten toch niet betwisten? Het ambt van hogepriester dat Jezus alsnog in de Brief aan de Hebreeën krijgt, had vorstelijke invloed, maar het was te koop en onderhandelbaar (168 v. Chr.). Meermalen vond een tempelcoup plaats waarbij de hogepriester vervangen werd. Meestal zonder bloed vergieten, want met zwijgende instemming van bezetters en regenten (135 v. Chr.). Als Jezus tempelhervorming beoogde met steun van een factie regenten, dan was dat niets nieuws. Ook uit vaderlandse historie kennen we onbloedige staatsgrepen. Bijvoorbeeld op 22 januari 1798 door Pieter Vreede, Wibo Fynje en Herman Daendels, met de zegen van ambassadeur Delacroix en generaal Joubert. Het resultaat viel tegen. Daarom pleegde Daendels op 12 juli met goedkeuring van dezelfde Franse bezetters een tweede coup d’ état.  Delacroix keerde terug naar Parijs en werd verrast met een zoontje die sprekend op Talleyrand leek en later als schilder beroemd zou worden.

Of ik de Amalthezen hiermee overtuig, is onzeker. Maar de haast waarmee Kajafas handelde, wordt zo begrijpelijk. Pilatus draalde opzettelijk met het geven van de hogepriesterlijke ambtskledij. Op Pesach moest de hogepriester optreden; als Kajafas afgezet werd, kon Jezus in vol ornaat in zijn plaats optreden. De menigte pelgrims zou dat toejuichen. Een stijlvolle vervanging met Romeins, sceptisch, gedogen. Mogelijk werden de klederen pas afgeleverd, toen Jezus al onderweg was met zijn kruis. Het verklaart ook waarom Pilatus uitdrukkelijk probeerde Jezus te sauveren. Kajafas zorgde voor een menigte aanhangers die liever een crimineel dan de kandidaat hogepriester koos. Dat was het einde.

Amaltheia c.s. protesteren ertegen dat ik Jezus plompverloren opvattingen uit de 21^e eeuw toedicht. Daarmee beledig ik andere gelovigen: het is onchristelijk, tegen alle tradities, of zelfs godslasterlijk. Dat laatste klinkt bekend: bijna alle stichters en verkondigers – ja, natuurlijk, groter en belangrijker, wie ben ik?- kregen aantijgingen van godslastering. Jezus werd terechtgesteld als godslasteraar. Al eerder werd hij beschuldigd zedeloos te zijn om met hoeren en afpersers om te gaan. Sokrates moest de gifbeker drinken vanwege godslastering en zedeloosheid. Om tegenstanders sociaal te ontwrichten behoren beschuldigingen van godslastering en onzedelijkheid tot de populairste wapens. U weet het. Uit de media. Uit ons Wetboek van Strafrecht. Daarin zijn de zedenmisdrijven verdrievoudigd, en nog steeds niet genoeg. Godslastering daarentegen, mwah? Vinden we niet meer nodig.

Dat is iets gloednieuws. Nog geen halve eeuw oud. Mogelijk geloven Amaltheia en medestanders wel dat de mensen vanaf de oertijd tot kort geleden dag in dag uit over goddelijkheid en noodlot spraken en schreven en zongen. Van die zo vele, onderling afwijkende culturen in Oceanië is vastgesteld, dat Melanesiërs, Polynesiërs, etc. dagelijks discussiëren en oreren over godsdienstige zaken. Ze hebben tientallen woorden voor heilige, gewijde, onwijdbare, ongewijd gemaakte, demonische, magische, allerheiligste zaken – maar hoogstens drie of vier termen voor kunst: mooi / lelijk, aardig / onaardig. Zo was het overal in vervlogen tijden. Ook bij middeleeuwers, Franken en Kelten.

Nederlanders van nu hebben het zelden over God en Jezus. Maar als we het over de Opstanding hebben, waarom zou je alleen mythische, onnatuurlijke, soms logisch onmogelijke verhalen letterlijk moeten geloven? Zouden ook in het Judea van 30 n. Chr. geen verstandige mensen bestaan hebben? Naast de nooit ontbrekende ophitsers, mythomanen, de propagandisten? Maar áls we over Pasen spreken, kan het toch geen kwaad een zinnige, rationele mogelijkheid te overwegen? Welnee, zou Spinoza kunnen getuigen, dat willen ze niet, je kunt een mes op je keel of algemene vervloekingen krijgen.

08.06.2022

NA HEMELVAART?

Vorige week kwam een bericht binnen van beeldhouwer A. die na een compliment vond dat ik na A toch ook B moest zeggen. Ik moest iets toevoegen over Jezus Zijn biologische familie. Daarover staat genoeg in de evangelies!!! Genoeg, wanneer is iets genoeg? Er zijn verzen die erop wijzen dat Jezus een familie van broers en zusters en neven had. De Romeinse keizer zou verwanten van Zijn familie verhoord hebben. Ondanks zo’n dozijn evangelies en twintig twisten tussen christelijke sekten kon de imperator niets bijzonders aan de nabestaanden ontdekken.

Moeder Maria speelt in Zijn leven amper een rol. Zij zal een gerespecteerde echtgenote van Jozef, een notabele, zijn geweest. Pas na Zijn vertrek komt Maria in de Handelingen aan bod. Als degenen die het onderduiken na de verrijzenis hebben geregeld getuige zijn van het verdwijnen van Jezus in dezelfde bewoordingen die Homerus meermalen gebruikt in de Ilias. Een wolk onttrekt Hem aan hun ogen, Hij wordt opgeheven. In de veldslag rond Diomedes komen drie van die hemelvaarten voor. Die veiligheidshalve anonieme getuigen gaan het melden aan de apostelen op een bovenverdieping van een huis op de Olijfberg. Daar zijn dan ook Maria en de broers van Jezus aanwezig. Lukas zal pas verhalen over Maria in de jaren van de kindertijd van Jezus.

Maar er bestaat een duurzame behoefte om de Goddelijkheid ook in vrouwelijke vorm te dienen. De Almachtige is natuurlijk noch mannelijk noch vrouwelijk. Al in het stenen tijdperk worden moedergodinnen vereerd. Er zijn theorieën over Isis, Kwan Jin, Venus van Willendorf, etc. Na de 19e eeuw wordt Maria zo crescendo vereerd, dat minister-president Ruud Lubbers spreekt over een tweede soort katholieken: de Mariakatholieken. Bij hen gaat het vooral om het bidden tot de Moeder Gods, Vrouw van alle Volkeren, Sterre der Zee,  Middelares, etc. Paus Benedictus XV keurde de titel Medeverlosser-es af. Wie Lourdes en Scherpenheuvel bezoekt, ervaart de milde stemming.

Velen lezen dat onder de discipelen zich twee broers – Jacobus en Judas Thaddeus- en twee neven bevonden. Als zijn andere broers Hem willen kidnappen als geesteszieke, wijst Hij: Mijn familie? Die zit daar! Tot hilariteit van de aanwezigen. Jacobus wordt eerste bisschop van Jerusalem Hij sterft als martelaar en laat de brief van Jacobus na. Als Judas Thaddeus meegaat op de vlucht naar het Oosten, dan heeft hij als buddy wellicht Matthias gekregen. Die kan kort daarvoor gekozen zijn als reisgids en tolk. Judas zal nog een brief schrijven, waarin hij zich bescheiden voorstelt als broer van … Jacobus. Voor ieder toen duidelijk: dus van Jezus. Judas toornt tegen erotische religies.

Thomas met buddy Filippus  reisden mee. Nog in de vierde eeuw zijn legendes in omloop waarin Judas Thaddeus met apostel Simon (de IJveraar?) in Syrië, Iran en Afghanistan predikte. Kerieten en Oeigoeren bekeerden zich massaal. Christelijke graftekens zijn van Zuid-India tot Noord-China gevonden. Die nestoriaanse christenen zijn veel later niet van het geloof afgevallen: ze sloten zich aan bij een sterkere, zes eeuwen jongere stroming, de Islam.   

Zou het bovenstaande beeldhouwer A. en anderen (houd goudsmid Alexander in de gaten) tevreden stellen? Of juist ergeren? Dat Boeddha en Mohammed overleden, deed geen afbreuk aan het respect voor die grote stichters. Worden lezers kwaad als ik toegeef dat voor mij alles wat Jezus zei en deed in stand blijft. Ook als Hij na  jaren gepredikt te hebben aan meer-oevers bezuiden de Himalaya is overleden en in Zijn graf Rosa Bal in de moskee rust? Sterker nog, ik hoop vurig dat het zo is. Dat Jezus … na die zware jaren in die mooie streken nog jaren van rust en eerbetoon heeft gehad. Zijn leringen en voorbeeld blijven -voor mij- even weergaloos. Moet ik daarachter als A. drie uitroeptekens plaatsen?  

20.06.2022

WITTE NACHTEN

Een mail van theoloog K. eist strenge beperking in deze stukjes: u wil misschien iets van algemeen nut vertellen, maar komt niet verder dan subjectief speculeren. Het dominerend dwangsysteem van de huidige Nederlandse samenleving ruimt geen plaats in voor christendom, of enig geloof. Dat is weg. Wees openhartiger over uw excentrieke  voorkeuren, met name voor Jezus.

Ik sta vaak versteld over geniale wetenschappelijke inzichten. Maar veel respect voor hooggeleerde autoriteiten is riskant, leert Diederik Stapel. Toch kan dr. K. (Lévy Strauss, Durkheim) gelijk hebben. Mijn familie werd zonder ophef onkerkelijk. Is hun uiterst gedetailleerd dwangsysteem (vrijdag: geen vlees, in de kerk: alle vrouwen hoofddeksel) ingestort? Uit de mode? Of omdat kerkelijke verkondigingen onmogelijk meer serieus genomen kunnen worden?

Hoeveel excentriciteit en voorkeuren wil theoloog K.? Wat mij voor Jezus, de Mensenzoon, inneemt is: dat Hij niet van adel is, geen academicus of hoge priester. Dat Hij uit een provinciestadje komt. Stadsgenoten zeggen Hem van haver tot gort te kennen. Zijn afstamming is niet 100% kosjer. Jezus is tolerant van zeden. Dat laatste zou weliswaar Hirsch Ballin (zedenmeester die het ergste tot norm verklaarde), me#too  met fanaticae niet bevallen, maar ik vind die dingen juist sympathiek.

Jezus was welgesteld. Niet als die multimiljonairs en miljardairs die te bang zijn om hun grootkapitalen zinvol te besteden. Jezus heeft bezit en leven ingezet om de radeloze,  hyperreligieuze menigten te troosten in die eeuwige oorlogsgebieden tussen Egypte en Mesopotamië. Er was en is dringend behoefte aan. De velden zijn wit van de oogst.

Wetenschappers denken dat religie voortkwam uit angst. Door offers ( bloed, oogst, dieren, mensenoffers) werd gepoogd onbekend noodlot te verzoenen. Er kwamen namen en riten. Baäl, Moloch, Azteken, Kali, Papa Duvalier, Bokassa. Jezus verkondigt het tegendeel: de liefde Gods tot iedere ziel, in mens en dier. Jezus, Zoon Gods volgens Griekse traditie, leert heel veel, al zijn maar fragmenten bewaard. Maar nooit agressie, of roof of oorlog. Hij wist dat mensen een drang hebben, genoopt zijn, om te houden van andere mensen. Zij raken gehecht aan omgeving, aan levende en levenloze zaken. Jezus leert dat je God en naasten moet liefhebben en zodoende het rijk Gods nabij brengen. Dat is de naam voor een staat, waar vrome medemenselijkheid in praktijk wordt gebracht (Goede mensen als Krapotkin zeiden zoiets, maar bedoelden wat anders).

Jezus zegt dat God niet vergeet wat God lief had. In God is tijdeloos leven. Hoe is even onbekend als onze eigen toekomst, waarde van onze diploma’s, invloed van onze contracten, staat van onze gezondheid. Toch mag daar wat van verwacht worden op grond van ervaringen, een mood  schreef Nozick. Die verwachting omtrent God is … de hemel? Zaligheid, rust? Als alles te groot en te wisselvallig is om te begrijpen, kan de gelovige beter als een kind vertrouwen en geloven. Een kind neemt aan en volgt in vertrouwen. Een mens kan niet veel verder komen.

Pas dan kan je aan het rijk der hemelen bouwen. Verzamel je niet rond gekeelde, bloedende wezens, met rook en brand. Herinner liever aan Zijn leven en Zijn bezieling bij een maaltijd van vrienden. Het prehistorische bloed als symbool verving Hij door wijn. Zijn bloed voor Goddelijke inspiratie.

Jezus kreeg een oplaaiende populariteit van twee jaar. Door tegenwerking van Farizeeën, Sadduceeën, Essenen, kwam daaraan een einde. Belangstelling taande allerwegen, toegang tot dorpen werd Hem verboden. Hoe sterk ondermijning werkt, weten wij van de woke, de slavernijmelkers, de zedenvervolgingen om vage beschuldigingen van decaden her. Het Mensenkind heeft veel ondankbaarheid, verraad, misleiding en algemene afkeuring ervaren. Maar Jezus kwam terug, internationaal en niet voor Israël. Opnieuw kozen menigten voor  Zijn leer. Gesteund door magnaten en bestuurders zou Hij na een onbloedige tempelcoupe een  nieuwe samenleving kunnen stichten – het rijk Gods. Maar populariteit biedt geen garanties. De elites elimineerden Hem binnen 24 uur, in het openbaar, op ontluisterende manier.

Het was schokkend, iedereen sprak erover. Paulus probeerde die wrede desillusie goed te maken als iets oerouds, een glorieus offer. Als vrijwillig, ook deze god leed voor mensen. Al vanaf de schepping was dat voorbestemd, lees geselecteerde verzen in het Oude Testament er maar op na. Jahweh  bleek allesbehalve liefdevol. Dat was in strijd met wat Jezus zelf leerde. Maar Jahweh moest  verzoend worden.

Waarvoor? Voor alle vergrijpen van mensen ante, post, per omnia saecula saeculorum. Dat werd moeizaam toch overgenomen. Zijn deels genoteerde leerredenen waren en zijn onvergetelijk.  De biografieën kwamen daarna. Er is oeverloos op voortgeborduurd. Zelfs dat Jezus op het kruis gedacht zou hebben aan Jo en Janneke, Henk en Ingrid, hun tante, opa en oma – Waarom? Om hun misstappen goed te maken… Hallo, bent u daar nog?  

De theoloog vroeg ironisch: Maar als Jezus gewonnen zou hebben? Als Hij twintig, dertig jaar als hogepriester had geregeerd? Was dan volgens u het paradijs aangebroken? Zouden er geen rampen zijn gebeurd, oorlogen uitgebroken? Geen fanatieke twisten, sabotage, corruptie, knevelarij? Natuurlijk wel. Jezus constateert ontgoocheld dat hij onbedoeld een zwaard en strijd heeft gebracht. Onder het bestuur van Jezus zouden forse belastingen  onontkoombaar zijn geweest. Maar ik geloof dat ondanks de wisselvalligheden van politiek en economie de wereld verbeterd zou zijn.

Minimumloon, sociale zorg, voedselbanken voor de minst bedeelden. Gelijkheid van man en vrouw. Iedereen medeverantwoordelijk voor de  Civitas Dei, de staat. Verkiezingen. Ik noem maar een paar onderdelen. Maar dat is in ons soort staten toch omstreeks 1970 verwezenlijkt? Min of meer. Maar hoeveel leed was voorkomen, als dit 1900 jaar eerder was ingevoerd?

Een laatste excentriciteit in deze dagen van witte nachten en festiviteiten. Hoezo einde aan godsdienst en religie? Misschien bij teleurgestelde theologen ( Van der Linde, Oosterhuis?). Ik ben ervan overtuigd, dat dwangsysteem, mode, woke , reclame, propaganda en repressie er niet in zullen slagen het verlangen van de mens naar God uit te roeien. Evenmin de Godservaringen bij meer mensen dan men denkt. Geloof aan een hogere macht blijft een kenmerk, waardoor de mens zich onderscheidt van de dieren. Frater Efrem die houtbewerking onderwees, zou bij schaaf en beitel monkelen: Heeft Sint Paulus dat niet eerder en mooier gezegd?

11.11.2022

VOOR HET OVERIGE BETAAMT HET ZWIJGEN

Een socioloog constateert dat ik Nederlands Indische vooroordelen toon. Want ik laat bij religies het Jodendom (4e eeuw) en de Islam (7e eeuw) ongenoemd, terwijl hun invloed in de geschiedenis aanzienlijk is. Ik vind het moeilijk om tribale religies die antieke discriminaties, klederdrachten en riten bewaren als godsdienst te beschouwen. Ze weigeren deel te nemen aan de wereldwijde worsteling om tot een mondiale vredelievende cultuur te komen. Van het Christendom en het Boeddhisme mag gehoopt worden, dat zij in staat zijn tot vernieuwing, hervormingen te komen. Bij de andere niet.

Na het uitschrijven van de stichting moest het archief opgeruimd worden. Daarbij kwam ik de correspondentie door Geert tegen. Zes jaar was hij secretaris. De laatste 20 jaar was zijn levensgezel Surinamer Ron die hem anderhalf jaar voor zijn overlijden verliet voor een twintiger in Rotterdam. Gisterenmiddag kwam ik langs de flat waar Geert en Ron een appartement hadden. Daar woont nu een ongehuwd koppel met een baby. Niets herinnert meer aan Geert, notabele, meester in de rechten, hoofdambtenaar, reserve-ritmeester bij de huzaren, bestuurslid bij verenigingen, lid van corps, De Witte, Herensoos, met decoraties van Oranje Nassau, de Paus, een buitenlandse onderscheiding. Een zuil van de maatschappij die na een half jaar totaal vergeten raakt. Wat betekent het?

De groenstrook van de laan was bezaaid met paddenstoelen. Onregelmatig, in groepjes of wat verspreid. Niet eerder zoveel bij elkaar gezien. Per ongeluk trapte ik op zo’n witte  stuifzwam ( Lycoperdon perlatum?) Er verscheen een haast olieachtig op kringelend wolkje sporen, die opsteeg en onmiddellijk verwaaide in de wind. Twee dagen later was niet meer te zien waar ooit die paddenstoel gestaan had.

Donderdag liep  ik op de boekenmarkt Remmelt C. tegen het lijf. Hij praatte druk  over actuele staaltjes van onbetrouwbaarheid van regeringen. Onverhoeds viel de naam Jezus. Misschien vanwege ons eerder meningsverschil? Jezus sprak over fraaie witgekalkte graven van profeten, waarbinnen ontbinding heerste. Wat vindt Altvoorde, onze (voormalige funeraire) stichting daarvan? Mijn repliek was, dat Jezus niets tegen grafmonumenten hoefde te hebben. Volgens mij wilde Hij onwaarachtige architectuur aan de kaak stellen. Al die imponerende paleizen, bijvoorbeeld van justitie-organen waarbinnen gewetenloosheid straffeloos overheerst. Bedoel je het paleis van justitie in Den Haag? Of de Raad van State? Wat je wil, ik weet er nog wel een paar in Amsterdam… We lachten. Toen ik het gesprek bracht op Geert, wist Remmelt warempel niet meer wie Geert was. Het was niet gespeeld. Hij was dan ook meer dan een half jaar geleden begraven, nietwaar?

Geert is uitgewist zoals compagnieën amorele en desgewenst immorele apparatsjiks. Hoeveel streber feministen verdwenen spoorloos na decennia een plaats voor echte talenten te hebben bezet en versperd? Hoeveel kwaadaardige politici, corrupte rechters en bestuurders die wel raad met iedereen wisten, zijn uitgegomd. Net als de duizenden integere apparatsjiks en goede bestuurders. De psalmist zegt: Gij zorgt voor de mensen en het vee. Jezus zegt dat de zon opgaat voor goede en kwade mensen. De goudsmid Alexander, de aanklagers Fygelus en Hermogenes slaagden erin Paulus veroordeeld en onthoofd te laten worden. Geen mens weet nog, wie die lieden zijn geweest. Evenmin als de ruziënde notabele dames Euodia en Syntyche in Filippi. Al die namen van verdienstelijke Christenen die de apostel dankbaar groet aan het slot van epistels? Binnen een paar jaar vervlogen in de wind.

Dat geldt natuurlijk ook voor de stichting en mijzelf. We zijn zestien jaar druk bezig geweest, met een paar successen. Of de maatschappij er al dan niet mee geholpen is? Het is afgelopen. Gisteren moest ik op de begraafplaats zijn. Ik liep even naar de plaats waar Geert begraven was. De overledene was per slot van rekening jarenlang onze secretaris geweest. Op de plaats van het graf stond niet langer een bordje. Er was een grijze stèle geplaatst. Daarop waren initialen, naam en data in haut relief aangebracht. Ervoor verflensten bloemen in een groenig uitgeslagen vaasje op een bedje grint. Onderaan op de steen stond: ik zal je nooit vergeten, Geert. Voor het overige betaamt het zwijgen.